Dini-Politik Bir Hareket Olarak Teşekkül Sürecinden Günümüze Vehhabilik

Bu makalenin konusu, 18. yüzyılın ortalarında, o zamanlar Osmanlı Devleti yönetiminde olan Arabistan’ın Necd bölgesinde, Muhammed bin Abdülvehhâb’ın (öl. 1792) önderliğinde ortaya çıkan ve günümüzde Suûd Devleti’nin resmi mezhebi Vehhâbîlik hareketidir. Genel olarak Hanbelî ekolüne dayanan bu hareketin oluşumunda İbn Teymiyye 728/1328) Kayyım el-Cevziyye 751/1350) gibi âlimlerin, selefin saf inancına dönme anlayışı oldukça etkili olmuştur. Abdülvehhâb temel tevhidi odak noktası yapmış, özellikle şirk bid‘at konularında katı görüşler koymuştur. görüşlerini yayarken, çeşitli bid‘atlarla bozulmuş dini temizleyerek aslına döndürme ihya etme iddiasında olduğunu savunmuştur. Fakat onun başlattığı karşıtı bir isyana dönüşmesi süreç içerisinde özelikle İngilizlerle kurulan hala süren yakın ilişkilerin varlığı tartışmaları beraberinde getirmiştir. Ayrıca Batılı birçok seyyah diplomatın hareketi “reformist”, “İslam Protestanları” sempatik kavramlarla tanımlaması harekete tarihi verdikleri destekler derinleştirmiştir. Dolayısıyla dinî iddiası taşıyan salt saikle mi yoksa siyasi gaye ile çıktığı tartışmalı konudur. Ancak çıkışından sonraki gelişmeler, referanslı politik hareket göstermektedir. dindeki bid‘atlara karşı çıkmayı peygamber zamanındaki hayat tarzına dönüş düşüncesini esas alan fikirlerle çıkmıştır. kısa süre sonra İslam dinini yorumlama yaşayış şekline itiraz ederek, kendisine müttefikler bulmuş onlarla birlikte silahlı mücadele yürüterek Arap yarımadasındaki gücünü kırma gayesi gütmüştür. Abdülvehhâb, bunu yaparken bid‘at, hurafe kavramlarından hareketle yorumlar koymuş kabul etmeyen kimselerin şirke düştüğünü, dinden çıktığını, dolayısıyla böyle can mallarının helal iddia etmiştir. kendi ettirmek için baskı, şiddet silahı yöntem benimsemiştir. Yöntemindeki katılık nedeniyle ilk başlarda fazla taraftar bulamayan destek aramaya başlamış önce Uyeyne emiri Osman’ı ikna gelen tepkiler üzerine içeresinde desteği kaybetmiş bulunduğu bölgeden sürülmüştür. Bunun Riyad yakınlarındaki Dir‘iye kasabasına 1744 yılında oranın Suûd’u ederek onunla tarihte sözleşmesi bilinen anlaşma yapmıştır. Böylece aradığı askeri Vehhâbîler, giriştiler. Vehhâbîlerin isyanı Osmanlı’nın bütünlüğünü bozmuş, Türk düşmanlığını içeren milliyetçiliğinin doğuşunda olmuş yıkılışını hızlandırmıştır. durum 400 yıl hâkimiyetinde kalmış Hicaz bölgesinin tamamen ayrılması sonucunu doğurmuştur. Ortaya andan yana baskı yoluyla etkisini sürekli artıran olduğu bölgelerde dinî, sosyal alanlarda değişimlere neden Halen dünyasının değişik yerlerinde devam ettirmektedir. Günümüzde resmî ideolojisi durumundadır. uzun süredir Suûdi Arabistan her türlü coğrafyasında yayılmaya çalışılmaktadır. prensi Selman, Batının talebiyle Vehhâbîliği yaymaya çalıştıklarını ifade Vehhâbîliğin ağırlıklı olduğunun göstergesidir. sonucunda Vehhâbî etkisi görülmeye buna bağlı yeni hareketler oluşmuştur. hareketlerden bazıları terörü, şiddeti benimseyen radikal gruplardır. Son dönemlerde gerek Amerika önderliğindeki güçlerin bahanelerle Müslüman coğrafya yapmış oldukları acımasız saldırı işgaller, gerekse içerisindeki Selefi-Vehhâbî düşünce içinde eskiden beri var ayrışmaları sonucu Selefiliğin, Selefilik, Cihadi Selefilik Tekfirci isimlendirilen üç biçimi çalışma kendilerini ekseninde değerlendiren çıkışı, teşekkül süreci günümüzdeki durumunu ele almaktadır.